1-1تورکجه نی دانئشابیلمک دن ایسه....!!!!!!!!!!!!!

بیلدیینیز کیمی دیللرین بیر بیر لرین دن فارقلئ دوشونجه لری وار. یاعنی بیر سؤزو آنلاتمایا دیللرده فارقلئ یول وار.
تورکجه میز ده باشقا بیر دیل بیلگی سی ؛ دئییمی ، آتا بابا سؤزو و ساییره یه اییه دیر. (باخ: آذربایجان فولکولورو- فرزانه)

Dirse Han Oğlu Boğaç Han Öyküsü

Bayındır Han hükmettiği halka her sene büyük şölen düzenler, yine bir sene gelecek konukların üç ayrı çadırda ağırlanmasını emreder. Bunlar Ak, Kızıl ve Kara çadırlardır. Ak çadır oğlan çocuğu olanlara, Kızıl kız çocuğu olanlar için Kara çadır ise hiç çocuğu olmayanlar içindir. Bayındır Han çocuğu olmayanları, üremeyenleri tanrının lanetledikleri olarak görür. Dirse Han’ın ise çocuğu yoktur yanındaki 60 adamıyla geldiğinde bu davranışı hoş karşılamaz ve hanımına hesap sormaya karar verir. Hanımından hesap sorarken kendini öğüt dinlerken bulur, ama öğüdü de tutar ve büyük yemek düzenler. İnsanlara yardım eder hayır duası alır ve sonunda sağlıklı bir oğlu olur. Oğlan büyür ve Bayındır Han’ın büyük boğasıyla güreşir, kuvvetli yumruğuyla boğayı dizginler ve yener. Şan kazanır Dede Korkut’un iltifatlarına nail olur, babası tarafından da ödüllendirilir. Bunu kıskanan babasının 40 adamı fesatlık düşünürler ve babasını Boğaç Han’a karşı doldururlar. Bir av düzenlerler ve o sırada türlü oyunlarla oğlanı babasına vurdururlar. Boğaç Han mucizevi şekilde annesinin yardımıyla kurtulur ve babasına eziyet eden, kaçıran 40 adamı yener halkına barış getirir.

 A
Ağ eləmək/ifrata varmaq 
*yetişib vaxtı ötmək
*təbrizə ağır mal gətirilsə ağır duracaq
/ağı demək
/ağır gəlmək- ağır tərpənmək
/ağlı kəsmək
*yazağzı əkilən göyərtilər baxımsızlıqdan qurumuşdu
/ağız bir eləmək- ağızdan ağıza geçmək- ağzı deyil(cürət edəbilməz...)-                                                         /ağzı günə qalmaq(başlı-başına qalmaq)- ağzı sürüşmək(səhv etmək)- ağzına almaq-                            /ağzına götürmək(bağırmaq)- ağzını qaytarmaq(lazım olan cevabı vermək)- ağız bir eləmək
/ağrı çəkmək(hamilə qadınlar)
/axırı bir yana çıxmaq- axırı olmaq
/axşamın dar çağı- günü axşam eləmək
/al dil(al dillə aldatmaq)- al dilə tutmaq- ala düşmək(kələyə düşmək)
/alçaq səs- alçaq parça(pis/xarab parça)- hasılın keyfiyətin alçatmaq-                                                        alçala alçala yüksələnlər yüksələ yüksələ alçalanlar gördüm
/üz(qaş) aldırmaq
/altına almaq(basmaq)- altını çəkmək
/anası mələr qalmaq
/anqutu çıxmaq- anqut kimi udmaq
/bu oyunu mən apardım- məclis aparmaq bacarıq istəyir/musiqinin səsi məni apardı-
*fikir/qan/izzet(+aparmaq)-özünü yaxşı aparmaq(idarə etmək)
/ar etmək(utanmaq)- arına gəlmək
/ara vermək- ara açmaq(qiymət kəsmək-aranı düzəltmək)- ara sözü-                                                           ara yerdə(ortalıqda) qopmuş başıma qiyamətlər mənim- arada qalmaq(nə edəcəyini bilməmək)- arası (kök) olmaq- araya almaq(dövrələmək) – araya düşmək-öz aramız
/bu aralıq(bu zaman)- aralıq(dar küçə)- bir aralıq
/ günəş çəkilirkən dağların ardına- ardı atmaq(ayaqyoluna düşmək)-                                                            ardı çıxmaq(bərk arıqlamaq-qocalmaq)- ardıcıl(ardı kəsilmədən-məntiqi)-fikirdə ardıcıllıq- mühakimədə ardıcıllıq
/arxasını işə verməmək- arxada və cipədə-koroğlunun qoç arxası(köməyi)-                                                 arxa durmaq-arxa arxaya vermək- arxalanmaq(güvənmək*bel bağlamaq)- arxasınca- arxasız(köməksiz)- arxayın salmaq- arxayınca- arxayınlıq(əmin amanlıq)-arxayınlıqla
/arpaya düşmək(adət etmək)
/artıq tutmaq(dərsi hərzaddan artıq tutmaq)- artıq bilmək(luzumsuz bilmək)-
 -ansızın çıxan ceyranı atan ola bilmədi. /atmaca atmaq(kinayeli söz atmaq)
/avand olmaq(avanda düşmək)
/avara düşmək(- salmaq )
/ay qaranlıqlamaq(axşamdan görünməyib gecədən az güçən çağ)
/sənin ayaqınla gedəməm- ayaq mal(dəyərsiz)- bu ayaq(indi)-                                                             ayaqda qoymaq(tüfəngi atmaya hazır saxlamaq)- ayağında(baş verdikdə)-                                               ayağa vermək(hörmətdən salmaq)- qızın ayağı mənə düştü(xoşqədəm olmaq).-ayaq döymək-         ayaq dirəmək( tərslik etmək)- ayaq altına almaq- ayaq tutmaq(yeriməyə başlamaq)-                              ayaq vurmaq(düz vurmamaq) tüfəng ayaq vurdu- ayaqda qalmaq- ayaqdan salmaq-                         bərk ayaqda yoldaşı burakmazlar-ayaq ayaq gəlirən(yavaşca)
/ayaqlaşmaq(birgə getmək) onula mən ayaqlaşabilmərəm çox yeyin gedir.-                                               yazarlar gün istəkləri ilə ayaqlaşmalıdılar.- uşaq ana babası ilə ayaqlaşmaq istər.
/aybına kor olmaq- aybına gəlmək
/ayıq salmaq
/ayrıla qalmaq(açıq qalmaq)- ayrılmazlıq
/azdırmaq(pis öyrətmək)
/şəhərə qayıtmaya pulum mənə azlıq eləyir- vəxt azlığı qoymadı görüşək.

تورکجه سؤزلر  آری دورو تورکجه

اؤزَن : آشاغئ دا اولان سؤزجوک لر  tdk.org.trا  و   ÖzTürkçe یئنی توره نمیش یا دا  اسکی سؤزجوک لردندیر. اولاسئ بیر یانلئش  گؤرورسه نیز بلگه لی اولاراق  باخیش لاردا دوزه لتمک اوچون دئیینیز.   –حسین حسن اوغلو

1-بوراقئت،ماندئرا،سووخا: میراث، ماترکه
2-تانسئ: عجاییب   (قانشاردان باخاراق تانسئ گؤرکملی دیر)
3-ایوَدیلیک له، تله سیک: عجله اینن   /عاجیل: ایوَدی
4- یوردام، گؤرگو: آداب،طرز / یول-یوردام: آداب   (هر ایشین بیر یولو بیر یوردامئ وار)
5-بارق: /بارئنماق ائیلمیندن آلئنمئش/ قالاجاق یئر،مکان
6-نیتَم، یوروم، تئریم،: تعبیر
7-بیلگه: عالیم
8-تَــجمن: تاجیر / تجیم: تیجارت
9-اوبوت،اوتانج: عار
10-ازینج؛ سینسیتی(م)،کورلوق: عذاب           (سو سارئدان ایللر کورلوقدایدئق/کورلوق چکیردیک)
11- ساییری: خسته، ناخوش  / ساییرئوی: خسته خانا
12-اوت یام: باهارات
13-یازقئ: بخت
14-سورمــَــن: شؤفر
15-یوناق: حامام
16-اؤن گؤرو: بصیرت  /اؤن گؤرولو: بصیرتی آچئق /گؤرگو: تربیت (گؤرگوسوز: ادبسیز،تربیت سیز)
17-تارتئ: ترازئ    (تارتماق: آغئرلئغئن چکمک)
18-بویئت: سو سددی
19-قدیز،اومارسئز: بی چاره،چاره سیز  (اوشاق الیندن قدیز قالمئشام)
20-سئرچا: بولور، شوشه  (سئرچالئ ائودن داش آتئلماز)
21-دؤلوت: جنین
22-تالای: اوقیانوس، آنا دنیز
23-دنئو: تست
24-تیکمن: درزی،خیاط
25-یئغلم: ترجیح  (او قهودن چوخ چایی یئغ توتور) /یئغـرَک: داها ترجیح لی
26-امگی/اَم: داوا  / ساغالتماق/ام ائتمک/توختاتماق: معالجه ائمک
27- اَنَــز: ضعیف
28-دیزج: دوسیا (پرونده)
29-آیریمساماق: فرق ائتمک /آیریملئلاشتئرما:فرقلئلشتئرمه / پَــرت: فرق لیک
30-اؤزوئری: فداکارلئق / اؤزوئری لی: فداکار
31-تاو،گیرَوه: فرصت / گیرَوَله مک: فرصت اله سالماق/ تاوجئ:فرصت جی
32-آجئماسئزلئق:ظولم /آجئماسئز:ظالئم 
33-گوونجه: گارانتی /گوون: امنیت (بوردا داها گوونده ییز!!!)/ گوونیلیر: اعتمادلئ/ اؤزگوون: اعتمادبالنفس
34-آسال،تمل،باشلئجا: اساس لئ
35-سالئق: خبر
36-بئتیم: بیر زادی نیتلندیرمک اوچون یازی یا سؤزله آنلاتماق،تصویره چکمک (اورانین دوغاسئنئ ان یاخشئجا بئتیمله ییب دیر.)
37-ساوساقلاماق: بلیرلی بیر سبب اولماقسئزئن بیر ایشی ایسته یرک گئری بوراخماق، ایحمال ائتمک
38-آنئمساتماق: ایخطار ائتمک، اونوتدوغو بیر شئ یی خاطئرلاتماق،اویارئ  وئرمک
39-پولوج: جینسل گوجو اولمایان ارکک(کیشی)
40-ایستــَــنج: ایراده
41-اونات(onat) : دوزگون،یاخشی،گؤزل،یاراشئر
42-سؤبه: بیضی
43-قوشوت: موازی،پارالل
44-اورون(orun): مقام
45-قورال(Qoral): سیلاح
46-قاغان: سولطان   /قاغانلئق: سولطانلئق
47-دؤروت(Dörüt): صنعت
48-یئتینمک : قناعت ائتمک،چوغونو ایسته مه مک (سئوگی ده اؤزلَمه یئتینیلیر بعضن)

yaşıl: eş anlamlar  /kızıl: karşılıklar  /gökçe: kökler   /turuncu: önerdiğim sözcükler /mor:kısatma

1-yaşrı/oğrun: gizli  (yaşırmak)
2- paltar: elbise- giysi
3- eylek: bedava ?
4-ubut/uyat: heya-utanc-ar
5-yıprak: kullanılmış-eski (şeyler) [eprimek]
6-türe: insaf-adalet ?
7-koşa: çift            [koşmak]
8- kövezlik: nankörlük (kövez: nankör)   ?
9-ülgüc: tiraş aleti    [ülmek] 
10-utku: zafer / utkan:galip [utmak]
11- ökünc: pişmanlık   [ökünmek]
12- korluk: ihtiyac- sinsime (sudan korlukdayız/ çok korluk çekiyorum/...)
13-darıkma : hasret-özlem
14-urunc: rüşvet
15- ödek: tazminat (ödelmesi gereken şey)
16- yaynı/yüngül: hafif   / hafifce: yavaş
17-sayrı: hasta  (Ö.S. : sayrevi=hastane)  Kemlenmek: hastalanmak   , kem :hastal;k
18-tapşırık: sipariş [tapşırmak]
19-tapı: rizayet- ibadet 

Avçı neçe al bilse, adhığ ança yol bilir (I. 63) (I. 332)

Avcı ne kadar hîle bilse, ayı o kadar yol bilir.

Aç ebek, tok telek (I. 387)

Aç kişi aceleci, tok kişi yavaş olur.

Açıglığ er şebük karımas (I. 147)

Varlıklı kişi çabuk kocamaz.

Aç ne yemes, tok ne temes (I. 79)

Aç olan ne yemez, tok olan ne demez!

Agılda oglak togsa arıkda otı öner (I. 65)

Ağılda oğlak doğsa, dere boyunda otu biter.

Agız yese köz uyadur (I. 55)

Ağız yese göz utanır.

Alımçı arslan, berimçi sıçgan (I. 75) (I. 409)

Alacağına arslan, vereceğine, borcuna sıçan.

Alın arslan tutar, küçin sıçgan (kösgük, oyuk) tutmas (III. 412) II. 289) (I. 81)

Hîle ile arslan tutulur, zor ile güç ile sıçan (nazar, hayâl) tutulmaz.

Alp çerikde, bilge tirikde (I. 388)

Yiğit ordu içinde, bilgin mecliste (kiñeşte) belli olur.

Alp eriğ yabrıtma, ıkılaç arkasın yagrıtma (I. 139)

Yiğiti bakımsız bırakma, yörük atın sırtını yara etme.

Alplar birle uruşma, beğler birle turuşma (I. 182)

Yiğitlerle vuruşma, beğlerle sürtüşme, iddiâlaşma.

Alp yağıda, alçak çoğuda (I. 41)

Yiğit kişi düşman karşısında, yumuşak kişi savaşda belli olur.

Anası teblük yufka yapar, oglı tetik koşa kapar (III. 33)

Annesi (yalancı yufka) yapar, oğlu tetik koşup kapar.

Anğduz bolsa at ölmes (I. 115)^[3]

Andız ota olsa, at ölmez.

Anıñ yüziñe titinü baksa bolmas (II. 144)

Onun yüzüne dik bakılmaz.

Anuk otru tutsa yokka sanmas (I. 68)

Öne konan yemek ikram edilmemiş sayılmaz.

Arı kapçıtsa ısrur (II. 329)

Arı kızdırılırsa ısırır, sokar.

Arkasız er çeriğ sıyumas (I. 128)

Arkasız kişi düşmanını, rakibini yenemez.

Arpasız at aşumas, arkasız alp çeriğ sıyumas (I. 123)

Arpasız at aşamaz, arkasız yiğit rakibini yenemez.

)

 

Genellikle gerçek anlamından farklı bir anlamı olan, ilgi çekici bir anlatımı bulunan, ifadeyi daha zengin kılan, iki veya daha fazla sözcükten meydana gelen, kalıplaşmış söz topluluklarına deyim denir. Çoğunlukla gerçek anlamından ayrı bir anlam taşıyan, en az iki sözcükten oluşan kalıplaşmış söz ya da sözcük grupları.eş.Tabir. Genellikle gerçek anlamından az çok ayrı bir anlamı olan, ilgi çekici bir anlatımı bulunan, ifadeyi daha zengin kılan, iki veya daha fazla kelimeden meydana gelen, kalıplaşmış söz topluluklarına deyim denir. Birden fazla sözcükten oluşmuş, bir kavramı karşılamak amacıyla kulllanılan ve bir durumu en kısa yoldan anlatıp, cümleye çekici anlatım özelliği katan, çoğu mecaz anlamlı kalıplaşmış söz öbeklerine deyim denir.

بو ناغئللارئن نه فایداسئ اولماغئنئ اؤز-اؤزومه  دییردیم. اونلارئ اوشاقلارا دئمیش لر آنجاق بو مدرنیته گه لیشیم لرده ایسترسه بیری بو ناغئللارئ قوروسون گولمجه بیر ایش چئخاردئر، دوشونوردوم. چوخلو آراشدئرمالاردان سونرا اسکی ناغئللاردان ایکی فایدا تاپدئم :1- ائتگن ،اؤیود وئره ن و اوره ک وئریجی اولدوغوندان دولایئ اوشاقلارئ او قهرمان سوو عالمده یاشاتما فایداسئ واردئر. اؤیله کی اونلار بو میللتین دوشونجه سینی بو زامانا داشئیاراق نئجه دوشونمک لرینی تانئدئر.اونلارئن چئوره دن آلقئلاندئقلارئنئ نئجه سؤزه دوزولمه سی ده او میللتین ادبیات وارسئل لئقئن آنلاتئر.بو ساده ادبیات دئس باشقا بیر ادبیاتدان  قاتئشئلمامئش ان اؤزگون ادبیاتلارئمئزئ آیرئجالئقلئ اولماسئنئ بیلدیریر.
2-بو فایدا میلتیمیزین بیر اولماسئنئ گؤسته ریر. ائله کی ملیک محمد ناغئلئن ائشدیریک اوتای دا دا(قوزئی ده ده) بو ناغئلئن اولماسئ بیزلری بیر میللت اولوب ایلر ایله ن یان یانا یاشاماغئمئزئ گؤسته ریر. بو سؤز بو میللتی بیر بیرین دن آیرئ تانئتماغا قاتئ توتوملو اولانلارئن یالانجئ لیق لارئنئ ایثباتلئر.
بونلارا باخاراق ناغئللار یئنی نسیل لره قایناغ لارئن دان ،کؤکن لریندن ان جانلئ گؤسترگچ دیر.

آما بوردا سؤزوم باشقا ناغئل دان دئر.....

بیری وارئ دئر بیری یوخودور خارابا تئهرانلئ لاردان گه تیریلدیک لریمیز وارئیدئ ! اونلارئن آلتلارئ ایستی قاشئنتئ لئ ایدی. خئراشئب تورک لره ایلیشکین بیر سؤز قونوسو چئخارتدئلار. دئدیلر : تورک لر یوخسول ، لیاقت سیز، ادبدن یوخسون ، بیلمه یــَـن و بو کیمی آجئ سؤز. سؤزو یئتیر دی تارئخا: تارئخ اولای لارئنا دایالئ هر کیم  تورک لردن قاچاق(صفوی لر دن بویانا...) اولموشلار..... تورک  یوخ آذری دیلر، دئدیلر. بیر بیرین سئومه ین ، آرخالارئنا قئلئنج باتئران میللت آنجاق...."مشت نمونه خلوار است".؟؟؟؟؟؟

بونلارا نه دییه آدام یئته رلی دییل. آز فارسلارئنان دولانمامئشئق نه اولسادا بئله بو مملکتی تانئرئز. بؤیله آخماقجا سئنا بوش بوش دانئشماقلارئ سینیرلریمی پوزوردو.. آتئلدئم بحثه. بیر دئمدیم ایکی دئمه دیم آما نه اولسون بعضی لر "سیک آتدا قالارلار سؤز آلتدا یوخ." دده سی ننه سی تورک اؤزون تئهران دا فارس بیله نی سیکسه ده آدام هئچ آجئماز. هله قالسئن آنا دیل،آنا توپراق.
تبریزین مترو قاتارلارئن بلدییه نین پولو اولا اولا مرکزی بانکا اوقدر دولارئ  یوخو دو خبرین وئردیم دئدیلر: تورک میللته چوخ حرمت وئرسه بیری ادبسیزلیک لرین گؤره ر، یاخشئ ائددیبلر- دئدی. اوخودوغو حقوق درسلرینه پوخ قویدوغوم کمسیی آچئلمئش فارس اولدغونو یاپ بلیرتن آدام ،داها او قالمئشدئ دورام سیکم او سؤزلری ساووران آغئزئن. سؤز قانمایان لار دئدیکلرین دئدیلر منه ماجال دوشمه دی دوشسه یدی ده آز قویوب گئتدیلر.
سؤز گاه که سیر منی گاه دوغراییر  ایچریم پؤشله ییر یامان یانئر......!!!

ناغئللار فولكولوروموزون بیر پارچاسئدئر. اونلارئن بعضی لری اوتای-بوتای دا بیر دیر. منده ائشدیغیم آتا-بابالارئمدانی یازمئشام. دییه سن بو ناغئللار چوخ ایللر اؤنجه یی توشلاییر .

1-جئتدان و یولداشلارئ:

گونلرین بیر گونو جئتدان و یولداشلارئ اودون گتیرمه یه چئخاللار. جئتدان گوجسوز اولدوغوندان دولایی اودون گتیرمزدی. بیر گون آنا سئنا اونا داشلی قورقا وئرسین. صاباحئ سی اودونا چئخاندا یولونان داشلئ قورقانئ یولداشلارئنا وئریردی. اودونلوقا چاتاندا دیللر: گل سنه ییغ آ جئتدان، جئتدان دییر: آی بورنوزدان گلسین او قاوورمالار...اودونو دوسلارئ ییغاللار. دئیللر گل گؤتور ایندی. دییر: آی بورنوزدان گلسین او داشلی قورقا كی یولونان سیزه وئردیم. دوسلارئ اودونو ائوینه جن گتیره للر او آندان دئو گلیب هامئسئنئ اوغورلایار. آپارار بیر كؤهوله اؤز-اؤزونه دییر یاتسئنلار یئییم. هامئ یاتار كیم اویاخدئ، چئتدان اویاق. دئوین قوللارئن باغلایار اوندان بری جئتدانئندا اودونلارئن دوسلارئ ییغئب گتیره رمیشلر .

2-تولكونون توبه سی

بیر گون تولكو گؤره ر كی داها اونا كیمسه توتوق وئرمیر آجئنداندا اؤلور. گئچی قزیلیندن تسبح جورره ییب بئلینه باغلایار دوشر یولا. یولدا تویوق سوروشار هارا بئله؟ دییر گئدیرم دمیرچی كؤهولونده بوندان سونرا كیمسه یی یمه مه مه توبه ائدم. بئله سی هشترخان، خروز و باشقالارئ دا دوشللر یولا گؤرسونلر نئینه ییر. گئندن گئنه اونون آردئجا گئدللر . تولكو كؤهوله گیریب دالدالانار یانئنسئجا لاردا گیره للر ایچری اوندان تولكو كؤهولون آغزئن كسر دییر : هن خروز سن بانلئردئن .... توتوب هامئسئنی یییر.